2 Nisan 2025 tarihinden itibaren gebelere Tdab (Tetanos, difteri ve asellüler boğmaca) aşısı uygulaması başlanmıştır. Gebelikte yapılan Tdab aşısı, yenidoğan bebeklerin yaşamlarının ilk aylarında ciddi boğmaca enfeksiyonuna karşı korunmasına yardımcı olur. Boğmaca enfeksiyonu, özellikle bebeklerde ağır seyredebilmekte ve yaşamı tehdit edebilmektedir. Bebeğe 2. ayda yapılmaya başlanan boğmaca aşısı ancak, 4. ayda yapılan 2. dozundan sonra ve bebek yaklaşık 5 aylık olduğunda korunma sağlayabilmektedir. Gebelik sırasında yapılan Tdab aşısı, annenin bağışıklık sistemini uyararak oluşacak antikorlar hem annenin korunmasını hem de bebeğe geçerek bebeğin yaşamın ilk aylarındaki korunmasını sağlar. Bunun yanı sıra Tdab aşısı tetanos ve difteriye karşı da hem annenin hem bebeğinin bağışıklık kazanmasını sağlar. Anne adayının aşı geçmişine göre planlanan ve neonatal tetanosu engellemek için uygulanan Td dozlarından biri Tdab aşısıyla yapılmalıdır.
- Tdab aşısı nedir?
Tdab aşısı, difteri, tetanos ve boğmaca hastalıklarına karşı koruma sağlayan bir karma aşıdır. Yetişkinlerin bu üç hastalığa karşı bağışıklık kazanmasını sağlar. Gebelik döneminde bu aşının yapılması ise anne adayını bu hastalıklara karşı korurken aynı zamanda doğacak bebeğinin de korunmasını sağlayacaktır.
- Gebelikte yapılan Tdab aşısının koruduğu hastalıklar ile ilgili genel bilgiler nelerdir?
Tetanos
Tetanos, toprakta ve çevrede çok yaygın olarak bulunan Clostridium tetani bakterisinin, küçük kesi, kıymık batması gibi yaralanma sonrasında insan vücuduna girişi ile sinir sistemini etkileyen toksin salgısı nedeniyle meydana gelir. Tetanos, ağrılı kas kasılmaları ve solunum problemlerine yol açarak ölümlere neden olabilmektedir. Gebelikte yapılan tetanos aşısı, hem anne hem de yenidoğan bebek için güvenli bir bağışıklık sağlar. Doğum sırasında ya da sonrasında bebek, tetanos etkenine maruz kalabilir. Annenin aşılanması sonucu oluşan antikorların bebeğe geçmesi yoluyla bebek yenidoğan tetanosuna karşı korunmuş olur. Dolayısıyla anneye aşı takvimine uygun olarak yapılan tetanos aşısı hem annenin hem de doğacak bebeğin tetanosa karşı korunmasını sağlar.
Difteri
Difteri, Corynebacterium diphtheriae bakterisinin toksin salgısı nedeniyle solunum yollarında enfeksiyon yaparak boğaz ağrısı, yutma güçlüğü ve hatta solunum sıkıntısına yol açar. Aşının uygulanmadığı dönemlerde difteri her 10 çocuktan 3-7’sinde ölüme neden olmakta idi. Difteri kalp, böbrek ve sinir sistemini etkileyen komplikasyonlara neden olabilir ve ölüme yol açabilir. Gebelikte yapılan difteri aşısı, anne ve bebeğin difteriye karşı bağışıklık geliştirmesine olanak tanır ve doğum sonrası bebeği enfeksiyon riskine karşı korur.
Boğmaca
Boğmaca, Bordetella pertussis bakterisinin neden olduğu, özellikle bebeklerde ciddi tıbbi sonuçlara yol açabilen bir solunum yolu enfeksiyonudur. Şiddetli öksürük ataklarıyla seyreden hastalık, bebeklerde apne, zatürreye neden olabilir ve nadiren de olsa ölümle sonuçlanabilir. Gebelik sırasında yapılan boğmaca aşısı, annenin bağışıklık sistemini uyararak antikor üretilmesini sağlar ve bu antikorlar plasenta yoluyla bebeğe geçerek doğum sonrası bebeği boğmacaya karşı korur. Anneden geçen antikorların yetersiz olması durumunda, bebeklerin özellikle ilk aylarda, boğmacaya karşı yeterince korunamadığı düşünülürse, gebelik sırasında yapılan bu aşı oldukça önemlidir.
- Boğmaca yenidoğan bebeklerde neden tehlikelidir?
Boğmaca, öksürük nöbetleri ve solunum sıkıntısı ile kendini gösteren ciddi bir solunum yolu enfeksiyonudur. Bulaşıcılığı yüksek bir hastalıktır. Boğmacaya yakalanan bir kişi 12-17 kişiyi hasta edebilir. Her yaşta görülebilir fakat özellikle bebekler ve küçük çocuklar için tehlikeli ve ölüme neden olabilen bu hastalık, şu riskleri taşır:
· Bebekler için yüksek risk: Boğmaca bileşeni içeren karma aşıların ilk dozu 2.ayda uygulanmaya başlandığından ve aşı ile bebekler ancak 2. doz aşı uygulandıktan (4 aylıkken) sonra ve yaklaşık 5 aylık olduklarında koruması başladığından 4-5 aydan küçük bebekler, boğmaca enfeksiyonuna karşı yüksek risk altındadır. Bu yaş grubunda boğmaca, hastaneye yatış ve hatta ölümle sonuçlanabilecek ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Her ne kadar anneden geçen antikorların bu dönemde bebekleri koruması beklense de, son yıllarda dünyada ve ülkemizde yenidoğan dönemi boğmaca vakalarında önemli bir artış gözlenmektedir. Bu da anneden bebeğe yeterince koruyucu antikor geçmediğini ve annelere gebelik döneminde yapılacak boğmaca aşısı hatırlatma dozu ile oluşacak yüksek antikor cevabının bebeğe plasenta yoluyla yeterli düzeyde antikor geçmesinin sağlanması gerektiğini göstermektedir.
· Bulaşıcılık: Boğmaca çok kolay bulaşır. Bilinen en bulaşıcı hastalıklardan birisidir. Hem yaygın aşı uygulaması, hem de yetişkinlerin bir kısmı boğmacayı semptomsuz olarak geçirdiğinden çevrede boğmaca bulaştırabilecek bakteriye sahip olan kişinin anlaşılması her zaman mümkün değildir. Aşılanmamış kişiler hastalığı bebeğe taşıyabilir. Boğmacaya karşı bağışıklık genellikle zamanla azalır, bu nedenle birçok yetişkin boğmaca taşıyıcısı olabilir ve farkında olmadan hastalığı bulaştırabilir.
· Diğer komplikasyonlar: Bebeklerde boğmaca; zatürre, havale geçirme, apne ve nadiren de olsa beyin hasarına yol açabilir. Yetişkinlerde ise genellikle uzun süreli öksürük ile kendini gösterir. Boğmacaya bağlı bu öksürük, şiddetli ve haftalarca süren öksürük nöbetleri ile karakterizedir. Bu öksürük nöbetleri uyku düzenini bozar, günlük aktiviteleri zorlaştırır ve yaşam kalitesini düşürebilir. Şiddetli öksürük kaburga kırıklarına, karın bölgesinde artan basınca bağlı karın fıtığına ve aşırı yorgunluğa neden olabilir. Tüm bunların yanı sıra diğer enfeksiyonlarda olduğu gibi zatürre ve orta kulak iltihabı gibi ikincil enfeksiyonların gelişme riskini artırabilir.
- Gebelikte Tdab aşısının önemi nedir?
Gebelikte Tdab aşısının uygulanması, anne adayının boğmaca, tetanos ve difteriye karşı bağışıklığını artırırken, doğacak bebeği de boğmaca, tetanos ve difteri hastalığına karşı korumaya yardımcı olur.
· Gebelikte yapılan Tdab aşısı, plasenta yoluyla bebeğe geçen antikorların anne tarafından üretilmesini sağlar. Bu antikorlar, bebeği hayatının ilk birkaç ayında, yani boğmacaya karşı en savunmasız olduğu ve bebeğe aşı yapılmadığı dönemde onu korur.
· Güvenli ve Etkili Koruma: Tdab aşısı gebelikte uygulanmak için güvenlidir ve bebek için herhangi bir risk oluşturmaz. Aşı, annenin bağışıklık sistemini uyararak bebek için koruyucu antikorların üretilmesini sağlar.
- Gebelikte yapılan Tdab aşısı bebek için güvenli midir? Tdab aşısı ne zamandan beri ruhsatlıdır?
Yapılan pek çok araştırma, Tdab aşısının gebelikte uygulanmasının güvenli olduğunu göstermektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Amerika Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) dünyanın pek çok gelişmiş ülkesinin sağlık otoriteleri ve Türkiye’deki uzmanlık dernekleri gebelikte Tdab aşısını önermektedir.
Tdab aşısı dünyada ilk defa 1999 yılında ruhsat almıştır. Gebelikte Tdab aşısı uygulaması CDC tarafından 2012 yılından; DSÖ tarafından da 2015 yılından beri önerilmektedir.
İngiltere, İspanya, Fransa, ABD gibi ülkelerde aşı, tüm gebelere yapılmaktadır. On yıldan uzun süredir
uygulanan bu ülkelerde aşının anne ve bebek için çok güvenliği olduğu da kanıtlanmıştır.
- Tdab aşısı ne zaman yapılmalıdır?
Tdab aşısı, Türkiye’de Bağışıklama Danışma Kurulu tavsiyesine uygun olarak gebeliğin 18-24. hafta döneminde uygulanacaktır. Kısaca özetlemek gerekirse gebelik döneminde halen uygulanan Td aşısının bir dozunun yerine Tdab aşısı uygulanır ve bu uygulama her gebelik döneminde 18-24. hafta döneminde bir doz olarak tekrar edilir.
2. Gebelikte Tdab aşısı yapılmadığında riskler nedir?
Gebelikte Tdab aşısı yapılmadığında, bebek doğduktan sonra boğmacaya karşı yeterli korumaya sahip olamayabilir. Bu durumda bebek, çevresinde hastalığı bulaştıran kişilerin olması halinde boğmacaya yakalanabilir. Aşılanma veya hastalığı geçirme yoluyla kazanılan boğmacaya karşı bağışıklık zamanla azalır. Bu nedenle birçok kişi boğmaca etkeni taşıyıcısı olabilir ve farkında olmadan hastalığı bulaştırabilir.
- Tdab aşısı ile Td aşısı arasındaki minimum süre ne kadar olmalıdır?
Her iki aşıda da tetanos ve difteri bileşeni olduğundan, Tdab aşısı ile Td aşısı arasındaki minimum süre en az 4 hafta olmalıdır.
- Tdab aşısı her gebelikte uygulanmalı mıdır?
Annenin bağışıklık sisteminde oluşan antikorlar, anneyi korumak için en az 5 yıl, ortalama 8 yıla kadar koruyucudur, ama zamanla azalmaktadır. Amaç aynı zamanda bebeği de korumak olduğu için annenin gebeliği sırasında antikor seviyesinin yüksek olması sağlanmalıdır. Bu nedenle, her gebelikte Tdab aşısı yapılması, her yeni bebek için yüksek düzeyde koruyucu antikor geçişini sağlar. Anneye her gebelikte yapılan Tdab aşısı, annede antikor üretimini tetikler ve bu antikorlar plasenta yoluyla bebeğe geçerek yenidoğanı hayatının ilk aylarında korumuş olur. Yenidoğanlarda bağışıklık sistemi henüz tam gelişmediğinden, anneden sağlanan bu pasif bağışıklık bebeklerin yaşamlarının ilk aylarında yüksek risk altında oldukları dönemde güçlü bir koruma sağlar.
Kaynaklar:
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Tetanus and Pregnancy: What You Need to Know. CDC Tetanos ve Gebelik Bilgi Formu
- World Health Organization (WHO). (2023). Diphtheria Fact Sheet. WHO Difteri Bilgi Formu
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Pertussis (Whooping Cough) Vaccination During Pregnancy. CDC Gebelikte Boğmaca Aşısı Bilgi Formu
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Possible Side Effects from Vaccines
- WHO, Vaccination before and during pregnancy: What you need to know erişim linki: factsheet_pregnancy (1).pdf (17.01.2025)